ლადო ასათიანი
(ბიოგრაფიული ცნობები)
ჩემი სამშობლო

ტკბილია, როგორც დედის რძით ბალღი ტუჩშეუშრობელი,
ტკბილია, როგორც ცის ნამი, როგორც ალერსი მშობელის,
ტკბილია, როგორც ველებზე ჯეჯილის მწვანე ფაფარი,
ტკბილია, როგორც ძილისპირს ძველი ქართული ზღაპარი.

ბარში ბულბულთა ჯარია, მთაში ირემი ყვირისა,
ტკბილია, როგორც სურნელი ახლადმოხდილი ღვინისა,
ტკბილია, როგორც სურნელი ახლადგამომცხვარ პურისა,
ტკბილია, როგორც ნუგეში ბედისგან დაღუპულისა.

ტკბილია, როგორც ბეღელი ამოვსებული თავამდი,
ტკბილია, როგორც სიმღერა და შეძახილი თამადის:
- ჩემი სამშობლო ზურმუხტის და მარგალიტის სადარი,
ამრიგად აყვავებული მხარე მეორე სად არი?

ჩემი სამშობლო ქვეყანა რა ლამაზია, რა კარგი,
ცა-ფირუზ, ხმელეთ-ზურმუხტი, ნაირფერებით ნაქარგი,
ტკბილია, როგორც რუსთველი, ტკბილია, როგორც აკაკი,
ხალხი შრომაში გართული, ამღერებული ფანდური,
იადონების გალობა და იავნანა ქართული.

როგორც კრიალა მთის წყარო, ცადმიჭედილი ნაძვები,
და იის წყალით ფერილი ლაჟვარდის ლიბრი ღაწვები,
ტკბილია, როგორც ხალხისთვის თავდადებული ლომგული,
ტკბილია, როგორც ურმული, ტკბილია როგორც ჩონგური.

საამო არის, ვით რთველი, მწიფე მტევნების ნაჯური,
დილისკენ ხოხბის ყივილი, სიმღერა გარიჟრაჟული,
იალაღებზე ღრუბლებად მიმოფანტული ნახირი
და გაზაფხულის პირზედა ტყიდან გუგულის ძახილი.

ტკბილია, როგორც წისქვილში მთვარიან ღამის გათევა,
ტკბილია, როგორც აპრილში ტყემლების შემონათება,
ტკბილია, როგორც მტევანი ვაზზე ასხმული შავადა
და სიყვარული უებრო, მოსული თავისთავადა.

ხალიხა ენამზიანი, გმირი და არამკვეხარა, -
დიდია ჩემი სამშობლო, ტკბილია ჩემი ქვეყანა.
ჩემი სამშობლო ზურმუხტის და მარგალიტის სადარი,
ამრიგად აყვავებული მხარე მეორე სად არი?

1936

ჩემი ოქროს ქვეყანა

ჩემი ქვეყნის ოქროყანავ, დიდი გარჯით მოწეულო,
სიწითლისგან დაბრაწულო, კანდამსკდარო ბროწეულო,
ნაცრისფერი ღრუბლის ძნებო, ფიჭვის ტევრში გარეულო;
მეგობრებო, მეზობლებო, შინაურო, გარეულო,
ცხენისწყალის ხეობაო, დაღარულო, დასერილო,
ხვავიანო პურის ყანავ, გლეხის ხელით დაწერილო,
ხვამლის მთაზე გადასულო თეთრო ნისლო აფრიანო,
შენი თეთრი ბაირაღი, სანამ უნდა აფრიალო?!
ერთო ქალო, თეთრო ქალო, ქალო ბაგეთაფლიანო,
თავთავებით ოქროსფერად მოსირმულო მთავ ფრიალო;
მთებო, მთებო, რუხო მთებო, ნისლების თავსაფრიანნო
ზვარო, ზვარო ჯიშიანო, ოჯალეშის ჯიშის ზვარო,
ზვარო მტევნებგიშრიანო, გლეხი კაცის სანუკვარო;
ფიჭვის ტყეო, ფიჭვის ტყეო, ნისლები რომ იტვირთეო,
ნისლის ნამში განბანილო, მთაო გულმკერდგადაშლილო,
მთის გულ-მკერდში დამალულო ოქრო, ვერცხლო, ქვანახშირო,
საქართველოს სიხარულო – ცხენისწყალო და ენგურო,
და მამულის სიყვარულო, ხალხის გულში დანერგილო;
მშობლიურო მინდორ-ველო, სიცოცხლეო საამურო,
მწვერვალებზე ანამღერო მწყემსი ბიჭის სალამურო,
მოსავალო ჭირნახულო, დილის ცვარით დანამულო
და ბულბულო, ხმაწკრიალავ, ბუჩქნარებში განაბულო
თვითმფრინავო ცაში ლაღო, მთებთან ახლო მიფრენილო,
ქვევით ქვეყნის ედემ-ბაღო, ია-ვარდით მოფენილო,
კვახის ლერწო გაბარდულო, ჩაქარვულო ტაროებო,
იწის მკერდზე გაფანტულო ღელეებო, წყაროებო,
შემოდგომავ შემოქმედო, შემოდგომავ მადიანო,
მტერმა გნახოს, შემოგხედოს, გული დაუდარდიანო.
ცხენისწყალის სანაპიროვ და ღამეო მთვარიანო,
ამდენი ხნის დანაპირო – გოგონავ შავთვალიანო.
აქოჩრილო რთხმელის ტყეო, ბარდებო და იელებო,
მეგობრებო, მეზობლებო, ახოვანო ჯეელებო,
ბედნიერი ხალხის გარჯავ, გმირობის და ძმობის ყანავ, -
იძლიეროს მისმა მაჯამ, ვინს დაგთესა მოგიყვანა!
ჭირნახულით დატვირთულო ბეღლებო და ნალიებო,
გამრჯელისთვის გატენილო, უქნარისთვის ცარიელო,
ხელო, ვაშლით გაფერილო, ტალავერის ჩეროებო,
სამხრეთისკენ გაფრენილო ყელმოღერა წეროებო,
მეგობრებო, მეზობლებო, შინაურო, გარეულო,
ნაცრისფერო ღრუბლის ძნებო, ფიჭვის ტყეში გარეულო,
ვარდებო და ყვავილებო, ბარდებო და იელებო,
ახოვანი ვაჟკაცებო, უშიშარო ჯეელებო,
კოლხელებო, ქართლელებო, კახელებო, მთიელებო, -
თქვენთვის მინდა ავამღერო ლექსი ჩემი ახლებური,
თქვენთვისა მაქვს გულის კარი სასიმღეროდ გაღებული,
მინდა ლექსით გესაუბროთ, დაგირხიოთ ხმა სალხენო
და ქართველი მგოსნის ჩანგი ამ სიმღერით ვასახელოთ!

1936

ლექსებიდან „ძველი და ახალი ქუთაისი“

1. დილით

ცა იწმინდება და სისხამ დილით
მზე ერეკება ღრუბლების ფარას.
ვარდის ბაღნარში ეცემა ჩრდილი,
ქუჩას პალმა და ყვავილი ფარავს.
მე აქ დავწერე ლექსი პირველი,
ვარდებსაც ესმით ამ გულის ფეთქვა,
ვარ ამ ვარდების გულთამხილველი
და მსურდა მათზე სიმღერა მეთქვა.
იმდენი მეთქვას ლექსი მაგარი,
რამდენჯერ მე აქ მინავარდნია,
მინახავს ხალხი ნაამაგარი;
ახლაც ვუღიმი ქალაქს ვარდიანს
და იტყვის ჩემი ლექსი ღარანით:
- ვაშა ვარდების მომტან გვარდიას!

2. ჩუქურთმისმჭრელი

არ იცის მისმა მკლავებმა დაღლა
და უკაკუნებს, როგორც კოდალა.
ჩუქურთმისმჭრელი ასულა მაღლა
თეთრი ქვის გულის დასაკოდავად.
ნიადაგ ისმის ძახილი და ხმა.
ეშხიანდება შენობის გული.
ჟამიდანჟამზე რომ ნახოს ხალხმა
ჩუქურთმა ქვაზე ამოქარგული!...

1936

* * *

ზევით ცა მხურავს - კრიალა, ღია,
ირგვლივ მთებია მკერდდაგლეჯილი,
ჩემი სამშობლო იალაღია,
ზედ საამური ხარობს ჯეჯილი,

და თუ მოაწყდა მტერი იალაღს, -
ვერ შესძლოს გულმა ბოღმის დატევა,
მოვიხმარ ლექსებს, როგორც იარაღს,
მოვიხმარ ლექსებს, როგორც სატევარს!

1936 წ.

რუსთაველის სამარე

მე ბედაურით ჩავუქროლე მგოსნის სამარეს,
ვიმხიარულე, ვიგალობე ძმობის შაირი,
ვრცელ ტრამალებზე გავირბინე ფიქრით ფრთამალით,
მე ბედაურით ჩავუქროლე მგოსნის სამარეს.
ვნახე მნათობი, გაბადრული სახე თამარის
და გაზაფხულის ყვავილები ნაირნაირი,
მე ბედაურით ჩავუქროლე მგოსნის სამარეს,
ვიმხიარულე, ვიგალობე ძმობის შაირი.

1937 წ.

დასვენების დღე

ვდგავარ და ვხედავ როგორ თენდება
ეს დღე – მთისა და ბარის ზეიმით...
ყოველთვის ტკბილად გამახსენდება
მისი უბადლო თვალისეირი.

ერთხელ მოსული, დიდი სიჩქარით
ქრება, მიდის და თვალებს შორდება,
მაგრამ ისევე, როგორც ცისკარი,
კვლავ იბადება და მეორდება.

ეს დღე მაღლდება, როგორც სიცოცხლე,
როგორც სინდისი და ერთგულება,
დაივლის სახლებს, ჯდება მინდორზე
და გააჩაღებს მხიარულებას.

ისვენებს ხალხი, პოეტი მარტო
ფიქრობს და იწვის ლექსის მშვენებით
და ვამბობ: ქვეყნად პოეტის გარდა
ყველას ჰქონია დღე დასვენების!

პოეტი ლექსის სტრიქონებს ებრძვის
უხილავს, ფარულს, ჯერ დაუსტამბავს,
მერე წავა და შრომადღეს ეტყვის
დასვენების და გართობის ამბავს.

1938

* * *

მე მიყვარს, როცა ყანაში გახვალ
და მგაგებებს სიმინდი ლახვარს.

მე მიყვარს, როცა ყანაში გახვალ
და დილის ნამით გაილუმპები...
თუ ეს ერთხელაც არ განგიცდია,
სიტყვის უთქმელად დაიღუპები.

ან როცა იწყებ სიმინდის მოროდს
და ფეხზე სველი მიწა გეყრება...
თუ ეს იგრძენი, ცხოვრების ბოლოს
ცვრიანი სიტყვა არ გაგეყრება.

მე ქალის თმების სურნელის მსგავსად
ვეტრფი მოხნული მიწის ოხშივარს,
ამიჩქარდება სისხლი ველური
და ვაჟკაური ლექსი მომშივა.

მე ქალის თმების სურნელის მსგავსად
მათრობს სიმინდის ულვაშის სუნი...
ლექსის სათქმელად რომ ვემზადები,
ვარ ოჯალეშით გულდასისხლული.

მე მხოლოდ მისი სახელი მიყვარს,
ვისაც სიცოცხლე ამგვარად მიჰყავს,
და მხოლოდ მისი ცეცხლი მედება,
ვისაც ასე სწამს შემოქმედება.

1938

ფშავური ბალადა

ვაჟა-ფშაველას

გადმოჰყვა ღამით ღრუბლების ბურანს
უზარმაზარი მხარ-ბეჭის რხევით,
დაეცა ზღაპრულ დევების ბუნაგს
შავნაბდიანი ცალთვალა დევი.

შეაზანზარა კლდეთა კედელი,
დაატრიალა გრიგალი ქართა,
როგორც ხევსური რკინისმკვნეტელი
დადგა დევების ბუნაგის კართან.

და რა იხილა მან დევის ქალი,
შედრკა, ათრთოლდა, ხმალზე შეჰფიცა:
- მიყვარხარ, როგორც ჩემი ჩარგალი
და საქართველოს მხურვალე მიწა!

შესცინა დევის წუნია ქალმა
ბროლივით თეთრი კბილების ეშხით,
დასწვა ვაჟკაცი ტრფიალის ალმა,
ქალი კი გაჰქრა ბუნაგის ბნელში.

და როს ფრანგულის გაისმა ჩქამი,
წამს აღრიალდა დევთა ლაშქარი:
ვინ გვესტუმრაო ამ წკვარამ ღამით,
ვინ შემოლეწა ბუნაგის კარი?

- ეს მე ვარ, ვაჟა, ცალთვალა გმირი, -
შესძახა, შესძრა, თან შეერკინა,
და როცა მორჩა, გაღუნა კბილით
მამაპაპური ფრანგულის რკინა.

- შევქმნილვარ ხელად, გავჭრილვარ ველად,
დამირბევია ღამე წკვარამი,
მო, დევის ქალო, მო, ჩემო ყველავ,
მო, გამიქარვე გულის ვარამი.

მიეჭრა ხელი გავსებულ მთვარეს,
შემოახვია მინდიას მხრები...
ჩახედა ქალის ამღვრეულ თვალებს,
აიტაცა და გადასჭრა ხევი.

გამოედევნენ დევი მდევრები,
კვლავ დატრიალდა შუბი და ფარი,
დალეწა ხმლები და სატევრები,
კვლავ აიტაცა ტაიჭზე ქალი.

გადინადირა ბნელი ტევრები
და სიხარულის ზათქით და ზარით
ღამეს უტევდნენ ღამისმთევლები,
როცა შეაღო ჩარგალის კარი
მამაპაპური სიმღერის ძალით:

„- მაყრებად მყვანან არწივნი,
ქალის ძმობილი ქარია,
მოვდივარ, მომყავს ყველაი
და ამად გამიხარია,
მომყავს დედალი ხოხობი
დევის პირბადრი ქალია„

აი ჩარგალიც, სანთლები ჩანან...
შრიალებს ტყე და ფარფატებს ქარი,
შემოეგება ვაჟას ბაჩანა
ჩონგურით ბებერ მუხასთან მდგარი.

და როს გამოჩნდა ბრძენი მისანი...
წუთით გაიხსნა ბუნების კარი
და ახმაურდა არაგვის წყალი,
როგორც ფშაველას ლექსების პწკარი.

უეცრად მოსწყდა ბედაურს მგოსნის
ტანი და ქალი მუხასთან დასვა,
გადაეხვია დაღალა კოცნით
და წყაროს წყალი პეშვებით ასვა.

თვითონაც მოჰკლა უმალ წყურვილი
და დადგა ბებერ მუხასთან, ზევით,
შავ ჩაბალახით პირშებურვილი
შავნაბდიანი ცალთვალა დევი.

რა ჟამი იყო, რა გაზაფხული,
რა სიყვარულით განუკურნელი,
იწვოდა გული, ღვიოდა ხნული,
და იდგა ნახნავ მიწის სურნელი.

უხურდა ვაჟკაცს ალალი გული,
ისევ მოუნდა შებმა და რკენა,
შეატრიალა ცაში ფრანგული,
მაგრამ მოესმა ყვავილთა ენა:
- დასცხრი, მგოსანო, ნუ ღელავ შენა!

შედრკა, აკოცა ყვავილებს გაშლილს,
ჩააგო ხმალი აღერებული
და გაეხვია ნახვავ მიწაში
საყვარლის ტრფობით გახელებული.

1938

წვიმაში

დღეს მიკვირს, ისე როგორ გადავრჩი,
რომ ოდნავადაც კი არ დავსველდი
ისეთ ქუხილში, ისეთ ავდარში
მე – ამ დროების მეათასედი.

ქარ-წვიმა იყო თუ სროლა ისრის,
სამაგალითოდ შენაქუჩების!
მე მოვიარე საავდრო ნისლში
დედაქალაქის ყველა ქუჩები.

და მერე, როცა ჩვეული რიგით
გავხსენ რუსთველის ქუჩის ურდული,
დაიგრუხუნა თბილისის იგრვლივ
და წამოვიდა წვიმა შურდულით.

გავხედე: თრთოდნენ ქარ-წვიმის ხმაში
ქუჩები ბევრჯერ გადანათელი,
მარტო გამზირზე არ წვიმდა მაშინ
და მარტო გამზირს ადგა ნათელი.

მაგრამ უეცრად იქუხა ისევ
მეტ გახელებით და გამძაფრებით
და გამზირიდან ღრუბლიან ცისკენ
გაჩნდნენ ქარის და წვიმის ძაფები.

ბევრი ვეომე ძლიერ ზენაქარს,
ჩემს მშობელ ქუჩას თავს ვევლებოდი,
ბოლოს საფარი რომ არ მენახა,
შესაბრალისად დავსველდებოდი.

ავდართან გმირულ ბრძოლებით დაღლილს
არსად რომ თავი არ დამეხარა:
გადამეფარა ქაშვეთის თაღი,
გადამეფარა და დამეხმარა.

წვიმა კი რბოდა როგორც აფთარიმ
ცას გაუშავა ნაზი ღაწვები,
და მე ვხედავდი, წელში გამტყდარი
როგორ წვებოდნენ ქარში ნაძვები.

ორბელიანის საფლავთან მდგარმა
ქალაქ გავძახე ლექსი ქართული,
და რაწამს ყალყზე ამდგარმა ქარმა
მოინახულა ჩემი სართული –

იმ წამს წარსული დიდების ძალით
შეუჩერებლად ავფრინდი ცამდე,
მერე ავენთე, ვით ნაკვერჩხალი,
და ნარიყალას კედელთან დავდექ.

1940

ფიროსმანის მეგობრებთან

ეს რა ეშმაკმა ააბორგა ამაღამ ქარი,
ამიწიოკა, დამირბია მან შთაგონება!
თბილისის ქუჩებს დავედევნე, ვიხმე ამქარი
დავიწყებული ფიროსმანის მოსაგონებლად.

აქ, ამ ქუჩებში, დადიოდა, როგორც სიზმარი
(საქართველოს ცას აქეტრფოდა მისი ოცნება),
ჩამოხეული, ტანმაღალი, მარად ხიზანი,
მარტოდენ გული და ბაჯაღლო პატიოსნება.

მივალ, მხვდებიან საზანდრები, ქუჩის მგოსნები,
ბნელთან მებრძოლი უსინათლო მეთარეები,
„ტვინდასეტყვილი„ ნიკალაის ძველი დოსტები,
და ცოცხლდებიან ფიროსმანის მწარე დღეები.

ვეტყვი, „როგორმე მოიგონეთ, ძია-კაცებო,
ლოთი მხატვარი, მარტოსული და მეგობარი.
მითხარით რამე ფიროსმანის ბედის გარშემო,
და მერე შევსვათ მისი ხსოვნის შესანდობარი!„

- „თვითრჯული„ იყო, აუმღვრია სისხლი თბილისმა,
სულ მარტო იყო, მარტო სვამდა, მართო გათავდა,
ფუნჯის მოსმის დროს ჰქონდა რაღაც ჯადო-თილისმა,
არაყს დალევდა და ქვეყანას დაგიხატავდა!

- შემოგხედავდა დარცხვენილი, ვერ გაიგებდი,
რა ჭკვისა იყო, რა ჰაზრების და რა გუნების,
უყვარდა მტკვარი, მტკვარზე ტივი, ტივზე ტიკები,
გოჭი, მწვანილი და ფრთიანი ორაგულები!

- როცა ზაფხული დადგებოდა თბილის-ქალაქში.
ჯავრობდა: ხედავ, ყველაფერი როგორ ხმებაო.
გაეხვეოდა ირემივით მწვანე ბალახში:
სოფელში ვეღარ მივდივარ და მეამებაო...

- არც კოხტა იყო საცოდავი და არც ართვალი,
ამაყი იყო, ჩვენ მორჩილად ვიდექით მასთან,
ეხ... ახლა გახდა ნიკალაი დიდი მხატვარი,
უფასოდ გაქრა, უფასოდ, და ახლა დაფასდა!

- ნეტავი ამ დროს მოსწრებოდა მის ნაცნობებთან!
(ვაი, რა უღვთოდ დაიღუპა საწყალმა თავი!)
თბილის-ქალაქის ყველა მხატვარს ის აჯობებდა,
არ დარჩებოდა არაფერი დაუხატავი!

ყვებიან ასე ფიროსმანის დროის ქადაგნი,
ყველა მათგანში დაუვიწყარ ნიკალას ვხედავ...
დგას ფიროსმანის მოხატული თბილის-ქალაქი, -
ეს პოეზიის უწმინდესი ადგილის დედა!

მე ვუსმენ ყველას, წარმოვიდგენ ცხოვრებას მისას,
ცოცხლდება ჩემ წინ მკრთალი სახე ფერების მგოსნის,
ჩათრეულივით დავემხობი თბილისის მიწას
და დიდი ნიკო ფიროსმანის ნატერფალს ვკოცნი!

1940

ფიროსმანის დუქანი

მე მიყვარს შენი გრილი დუქანი,
შენი სიფათი და მარიფათი,
თვალები ცეცხლით განაშუქარი
და წელზე ვერცხლის ქამარი ფართე...
შუა ბაზარში დუქანი გქონდა,
ბევრი რამ გქონდა ღვთის მოცემული:
ჭრელი კალმახი – არაგვის მკვიდრი,
ბოლოკი წითლად ალმოდებული,
ქორფა მწვანილი და შუშა კიტრი,
პატარძალმა რომ დაკრიფა დილით,
ყარაჩოღელის ცრემლით რომ ტირის...
შუა ბაზარში დუქანი გქონდა,
ბევრი რამ გქონდა ღვთის ბოძებული:
დილაადრიან გადასაკრავი,
ატამი წითლად ალმოდებული,
ხუჭუჭთმიანი პატარა კრავი
და კახურ ღვინით სავსე ტიკჭორა,
გასიებული, ვით ქვეყნის ჭორი...
შუა ბაზარში დუქანი გქონდა,
ელეთ-მელეთის ქარი რომ ქროდა,
მაგრამ ილაღე, იბედოვლათე,
„გადაგიბრუნდა ჭკვა და გონება„,
გაანიავე მთელი დოვლათი,
ქარს გაატანე მთელი ქონება...
ვერ გამოდექი და ვერ ივაჭრე,
საქვეყნოდ სჭამე კაცმა სირცხვილი,
გაკოტრდი, როგორც ნოე ჩხიკვაძე,
დადექი, როგორც ნოეს წისქვილი.
არ მომანათო მაგ საღადარე
თვალები, ცეცხლით განაშუქარი,
არ შემეკითხო, რად შევადარე
ნოეს ხუხულას შენი დუქანი!
ამწვანებულა ძველი ხეხილი,
გაცოცხლებულან ძველი ბიჭები, -
ხელგაშლილი და გულგაღეღილი
დგახარ და მუშტარს ეპატიჟები...
ეხ, რამდენი რამ დაგიხატია,
გამდიდრებულხარ ფერის დოვლათით,
ახლა ყველასთვის ცხადზე ცხადია:
არც ვაჭარი ხარ, არც ბედოვლათი!
მოვდივარ, შენთან, ჩემო ძმაკაცო,
სხვა მეგობარი ქვეყნად ნუ გინდა,
მოვდივარ შენთან, ჩემო ძმაკაცო,
და ხარბად მიმაქვს შენი დუქნიდან
შუშა კიტრი და ქორფა მწვანილი,
პატარძლის ხელით გამოყვანილი...

1940

ქართველ ცხენოსანს

ამხედრებულო ვაჟკაცო, წვერ-ულვაში რომ გიხდება,
როცა გულხარბი მტარვალი ხმალდახმალ გადმოგიხტება,

ასჩეხე, სანამდისინაც მარჯვენა გადაგიწვდება,
გახსოვდეს, რომ ხარ ვაჟკაცი, ნურასდროს დაგავიწყდება!

გახსოვდეს, ლამპიონებით განათებული ასპინძა, -
მამულისათვის ქართველი მტერს როგორ გაუმასპინძლდა.

გალაღებული თეთრონით გადაერიე ლაშქარში,
რომ დუშმანთ თავბრუ დაესხას შენი ფრანგულის კაშკაშით.

მოსკოვს და თბილის-ქალაქსა წინ აღემართე ფარადა,
დასჭექე, დააგუგუნე მამაპაპური „ვარადა“.

შენ, უშიშარო ვაჟკაცო, წვერ-ულვაში რომ გიხდება
როცა გულხარბი მტარვალი ხმალდახმალ გადმოგიხტება,

ასჩეხე, სანამდისინაც მარჯვენა გადაგიწვდება,
საბჭოთა არმიისა ხარ, ნურასდროს დაგავიწყდება!

1941

* * *

რუსთაველის პროსპექტზე სიარული
ნუ მომიშალოს ღმერთმა,
ვიყო მუდამ მხიარული,
ქართველი პოეტი მერქვას.

პურის ნატეხი და ერთი ლიტრა ღვინო
სიმდიდრედ ჩამითვალეთ,
თუ მეტი ვინატრო, ან ეს ვითაკილო, -
ვერ ვნახო სამოთხის მთვარე...

მხოლოდ დროდადრო დამარეტიანოს
ქაშვეთის შემოხედვამ –
რუსთაველის პროსპექტზე ხეტიალი
ნუ მომიშალოს ღმერთმა!

1941

ორი საახალწლო

1.

სანამ არ ჩაქრებიან იმერეთის ოდები,
ყოველ ახალწელიწადს მარად მომაგონდები.
შორი გზიდან მოსული, მამა-პაპის ჯილაგი –
უცხოდ განათებული პატარა ჩიჩილაკი.
უცხოდ განათებული, სხვაზე არ გასაცვალი:
მწვანე სუროს ფოთოლი... კურკანტელას მარცვალი...
უზარმაზარ ოდაში მუხის ცეცხლი გუგუნებს,
ბავშვი გაოცებული მხოლოდ შენ შემოგყურებ.
დგახარ დამშვენებული ქამარ-ხანჯალ-ყაწიმით,
როგორც თეთრჩოხიანი იმერელი ყმაწვილი.
ფოჩიანი კანფეტიც ზედ გასხია მასრებად,
ალბათ, ცაში თუ მოხდა შენი გალამაზება!
უზარმაზარ ოდაში მუხის ცეცხლი ჩახჩახებს,
ძველი „მრავალჟამიერ“ აღებს ყველა გასაღებს.
მე ხან პაპის წვერს ვუმზერ, ხან შენ გიმზერ, ჩიჩილაკს,
და ვიღვრები ბინულის ნაკადივით სიცილად.
სულაც არ გამიგია, რა მახარებს, რას ველი...
ასე თვალგაურყვნელი, სიხარულით თვალსველი,
მხოლოდ შენ შემოგცქერი, შენი შუქის მჯერა მე,
შორი გზიდან მოსულო, ვარსკვლავეთის მცენარევ!
სანამ არ ჩაქრებიან იმერეთის ოდები,
ყოველ ახალწელიწადს მარად მომაგონდები!

2.

რიონის პირად შფოთავს ქალაქი, ათას ჭირში და ლხინში ნაქები,
ყოველ ახალწელს საგულდაგულოდ განათებული ჩიჩილაკებით.
მის განთიადებს ნუ დაივიწყებ და არასოდეს არ დაბერდები:
ის თეთრი ჩოხა ისევ გაცვია, ისევ პრიალებს წუღა-მესტები,
ისევ მესხეთის ქუჩით მიდიხარ და მოგძახიან იგივ სწორები,
შეგხვდება ვინმე ოჯახისშვილი, კოხტა ყმაწვილი მოეწონებო,
ხელში აგიყვანს, შუბლზე გაკოცებს, უზალთუნს მოგცემს აგრე დაგლოცავს:
„მრავალ ახალწელს დაესწარ შვილო, და ესახელე იმერლის ოჯახს!“
რიონის პირად კი ქუხს ქალაქი, ათას ჭირში და ლხინში ნაგები,
ყველგან ნახევრად ღიაა კარი და ციმციმებენ ჩიჩილაკები,
მხოლოდ ბაგრატის ტაძრის ნანგრევნო გარინდებულად მკვდრულ მყუდროებით,
მთა შთაგინერგეს შენ სიყვარული, ყრმაო, გარდასულ იმა დროების!

1942

საქართველო იყო მათი საოცნებო სახელი

ძველად თურმე, როცა მტრების უთვალავი ჯარები
მოდიოდნენ რომ გაეღოთ საქართველოს კარები,
მამაკაცებს გვერდით ჰყავდათ, ვით ფოლადის ფარები, -
და მტრებს მათთან ერთად სცემდნენ საქართველოს ქალები, -

ისე მტკიცე იყვნენ, თურმე, ვით მეტეხის კედელი,
გმირი თამარ ვაშლოვნელი და მაია წყნეთელი.

მათი ხმალი ცეცხლს აფრქვევდა, მტერი თრთოდა ვერანი,
საქართველოს ცის ფერს ჰგავდა ფერი მათი მერანის.
სადაც უნდა ყოფილიყვნენ მარად დაუზრახველნი –
საქართველო იყო მათი საყვარელი სახელი.

ბრძOოლის ველზე მიდიოდნენ რაინდული ოცნებით,
მიდიოდნენ და მიჰქონდათ ჩალისფერი დროშები.
ბევრჯერ სისხლით შეღებილან მათი ავგაროზები.

სადაც უნდა ყოფილიყვნენ, თუნდ სამარის კარამდის,
ოსმალეთის მიწა იყო, თუ მინდორი მარაბდის.
საქართველო იყო მათი საყვარელი მარადის.

სადაც უნდა აღემართათ სატევარი და გორდა,
ვაჟკაცურად მიიწევდნენ, ვაჟკაცურად გაჰქონდათ,
სპარსეთში თუ დაღესტანში, კრწანისთან თუ შამქორთან,
საქართველოს ერთი მუჭა ცხელი მიცა თან ჰქონდათ.

სიკვდილის წინ რუსთაველის შაირების ძახილით,
მიწას გულში ჩაიკრავდა ქართლელი თუ კახელი, -
საქართველო იყო მათი საოცნებო სახელი.

შვილებს ომში აგზავნიდნენ წარბშეკრული დედები,
აგზავნიდნენ, აბარებდნენ დედურ დაიმედებით:
თუ ისარი მოგხვდეთ ზურგში, არ დაიჭრათ მკერდები,
ხელმეორედ ნუ გენახოთ საქართველოს ქედები!

ისე მტკიცე იყვნენ, თურმე, ვით მეტეხის კედელი,
გმირი თინა წავკისელი და მაია წყნეთელი.

მათი ხმალი ცეცხლს აფრქვევდა, მტერი თრთოდა ვერანი,
საქართველოს ცის ფერს ჰგავდა ფერი მათი ვერანის.

მამულისთვის დაიღუპნენ ვაჟკაცობის მსახველნი,
საქართველო იყო მათი უწმინდესი სახელი.

1939

გურამიშვილის ჩივილი

ვახტანგ მეექვსემ ერთხელ ხევში
სუმბული ნახა თეთრი და წმინდა.
მოთხარა, ფრთხილად აიღო ხელში,
რომ სავარდეში მიეცა ბინა.

ფიქრობდა მეფე: „ყვავილი მწველი
გრძელ ყლორტებს გაშლის, გაინავარდებს:
ვითარც ამბარი, მისი სურნელი
გადაეფრქვევა მდიდრულ სავარდეს!“

ფიქრობდამ, მაგრამ ვაი, რომ ტყვილად:
არ ესალბუნა ყვავილს ალერსი,
თავი დახარა და მოიწყინა,
როგორც ჭაბუკმა უცხო მხარეში.

ბევრი ეფერა მეფე მგოსანი,
თავს დამღეროდა, როგორც ბულბული,
მაგრამ საამო სურნელ-ფშოსანი
მაინც დაჭკნა და გახმა სუმბული.

მეც სუმბულივით დავიგოლვები
და მეც გამახმობს უცხო ზმანება,
თუ საქართველოს ლურჯი გორები
დროზე არ ნახა ჩემმა თვალებმა.

დავჭკნები, როგორც დაჭკნა ვარდებში
ხევის ყვავილი მზისკენ მზირალი,
და ვახტანგივით სადღაც ჩავკვდები
ჩემთა მკვიდრთაგან დაუტირალი.

მშობლურ ბაღიდან გადმოყვანილი
უცხო მიწაზე ვერ გავიხარებ,
ვიდრე დავმჭკნარვარ შენი ყვავილი,
მომხედე, ჩემო სამშობლო მხარევ!

1939

ბასიანის ბრძოლა

ისტორიული ბალადა

1.

დედაქალაქში მოვიდა დესპანი გამოჩენილი,
ნუქარდინს გამოეგზავნა თამარისათვის წერილი.
ენისგან უთქმელს, უკადრისს იწერებოდა მურტალი:
„მე, იკონიის სასულთნოს სახელოვანი სულთანი,
გაცნობ ქართველთა მეფესა (მეფეთა გადამჯეგელი).
რომ დედაკაცი ყოველი არის შენსავით რეგვენი,
იქამდი როგორ ამაღლდი, ან ისე როგორ გალაღდი,
რომ დღეს სუყველა გმორჩილობს, ვისაც მონებდი მანამდი,
რომ ქვეყანაზე გაისმის შენი ჯარების გნიასი!
ლამის სირცხვილით დავიწვათ: თავზე გვაზიხარ დიაცი!
ან რაუფლებით გაბედე ხელში იმ ხმალის დაჭერა,
რომელიც დიდმა ალაჰმა მარტოდენ ჩვენთვის გაჭედა?
მარტოდენ ჩვენთვის გაჭედა და ვით იქნება, ასპიტო,
რომ იმით ქრისტიანებმა მუსულმანები გაწყვიტონ?
მუსულმანები გაწყვიტონ და პირჯვრის გადასახვამდი
აჰკრიფონ გაუგონარი ბეგარა – გადასახადი?
ჰოდა, რადგანაც საკუთარ ბუნაგში აღარ ჩერდები,
ახლა მე შენზე მოვდივარ ჩემი მამაცი მხედრებით!
გამომიწვრთნია ომისთვის მშვიდობას შეუჩვეველნი,
წინ მანქანები მომიძღვის სიმაგრეების მგრეველნი,
უნდა იმგვარად დავლეწოთ თქვენთა ციხეთა ბურჯები,
რომ ხორნაბუჯში ხორნაბუჯს ეძებდეს ხორნაბუჯელი.
რომ დაგავიწყდეთ მარადის ლახვარ-მახვილის აღება,
რომ მზეს კვლავ ვეღარ შესცინონ ქართულმა ბაირაღებმა!
მაგრამ უგბილო დიაცო, თუ ჩემი ჯარის მოსვლამდი
შენს რჯულს უარჰყოფ, რომელსაც მუდამ დიდებით ჰმოსავდი,
მაჰმადიანი გახდები, კარავში გამოცხადდები, -
შეგიწყალებ და შეგინდობ, სულაც არ გაგიცხარდები.
ეს მხოლოდ შენთვის, ლამაზო, სხვა არვის ვაძლევ არჩევანს
ისე დავანგრევ ქვეყანას, მთხრობელიც აღარ დარჩება!“

2.

ცას ჰგავდა ვარსკვლავიანსა სამეფო კარის თავანი,
ტახტზე დიდბუნებოვანი შვენოდა მეფე თამარი.
სულთანის გამოგზავნილი ხელში ეჭირა წერილი –
დიდი ტრიალი მინდორი, ცხენთაგან გადათელილი,
წინ ელჩი იდგა დაღლილი მგზავრობის დავიდარაბით,
(სარკმლიდან ჩანდა, ეზოში ლომებს აჭმევდა არაბი).
ბატონკაცური დუმილით დუმდა დიადი დარბაზი.
წითელი ოქრო გინდოდა, თუ ზღარად თქმული ალმასი!
მდიდრულ კედლებზე ელავდა ინდოეთი და ელადა,
და სტავრა არაბეთისა ცეცხლის ალივით ღელავდა...
ეს ნაკადული ნანაობს, თუ ყანა ნათავთავარი? –
სულთანის წერილს კითხულობს შუბლშეჭმუხვნილი თამარი,
„ნეტავი დღესვე მიბრძანოს ურჯულოებზე თარეში“ -
ფიქრობს მხარგრძელი და თავის პატრონს შეჰყურებს თვალებში.
მიწყდა ხმა ნაკადულისა – მეფემ გადადო წერილი
და ელჩისაკენ მიბრუნდა შველივით ყელმოღერილი:
- სხვას კიდევ რაღას გვიბრძანებს სახელოვანი ნუქარდინ,
ჯერ არც კი ამხედრებულა, ქვეყანა შეძრა მუქარით.
- სხვა ესეც შემოგითვალათ: „თუ რჯულს დასტოვებს თამარი
შევინდო, ცოლად შევირთო, ვუბოძო საქმრო ქამარი,
მაგრამ თუ ასე არ იზამს, მტერი ყოფილა თავისა:
რჯულს ძალით შევაცვლევინებ და მერე ხასად დავისვამ!..“
სისხლი მოაწვა მხარგრძელსა, გული ქარ-ცეცხლით აევსო.
ერთი ხმამაღლა შეჰკივლა: - რა სიტყვით სწამლავ ჰაერსო! –
და პატრონივით ენაბილწს სილა გააწნა ისეთი,
გონდაკარგული დაასკდა იატაკს ეშმაკისერთი.
წარბები შეჰკრა თამარმა: რად მოეპყარო უშვერად?!
- თავსაც მოვჭრიდი, მეფეო, მაგრამ ელჩობამ უშველა!
რაინდი მეფის ძვირის მთქმელს ბევრს როდი ალაპარაკებს:
- დილეგში წაიყვანეთო! – კუშტად უბრძანა არაბებს.
ფეხზე წამოდგა მნათობი, მეფეთა მეფე თამარი.
ამირსპასალარს მიჰმართა: საზრუნავი გვაქვს მთავარი,
მტრის ღირსეულად დახვედრა ნუ გვეგონება ადვილი.
ამაღამევე მოვაწყოთ დიდებულების თათბირი.
გადაწყდეს, სეფე ჯარს ვანდოთ, თუ ქუდზე კაცი შევყაროთ
რომ თურქმა შემოსეულმა ბოლოს ვერ დაიმკვეხაროს.
თორემ ტვინამღერებული ქვეყანას საფრთხეს უქადის.
გმირულად! მამაპაპურად დავხვდეთ სისხლისმსმელ ნუქარდინს.
- ნება შენია, მეფეო, - დინჯად ეტყოდა მხარგრძელი, -
ომი მომწყურდა, ამ ქვეყნად უომრად ვეღარ გავძელი.
დარბაზის ერი მოვიხმოთ და ასჯერ განსჯილ ბრძანებით.
ბრძოლის ველისკენ ვაფრინოთ ჩვენი სამშობლოს ჯარები! –
ომი უნდოდა მხარგრძელსა, ჯაჭვის პერანგის მორგება,
ვაჟკაცსა სახელიანსა ისე არ დაედგომება.
წინ ჩაუქროლეს განვლილმა, გაციებულმა ომებმა...
ეზოში ზარბაზნებივით დაიღრიალეს ლომებმა.

3.

ვინც კი იარაღს ატარებს გულითადია მეფისა,
ვინც დროშას გორგასლიანსა დაუჩოქა და შეჰფიცა!
ყველა ლაშქარში ვაჟკაცი ერთგული ვინც გვეგულება, -
იმსჯელეს და გადაწყვიტეს მეფემ და დიდებულებმა.
აიღო მინა რხეული (ამბობდნენ შოთას ნაჩუქარს),
დაჯდა თამარი და სულთანს ასე მისწერა პასუხად:
- „რა გითქვამს, რა მოგიჭორავს, რას მეშარები შორიდან,
ტყუილ-უბრალოდ ცილს მწამებ, ალბათ, სისხლისღვრა მოგინდა;
ალბათ, სისხლისღვრა მოგინდა, თორემ, მაშ, რისთვის ისურვე,
რომ მოგეჩმახა ასეთი უმაგალითო სიცრუე?!
ჰოი, უგნურო ნუქარდინ, წინ მიძევს შენი ბარათი,
კარავში მოსვლას მიბრძანებ კაციჭამია ჯალათი...
მოვდივარ, მაგრამ სხვაგვარად, თავათ გაიგე და მიხვდი,
მოვდივარ ჩემის ლაშქრითა. თუ ვაჟკაცი ხარ დამიხვდი!
მოვდივარ შენს დასასჯელად, თავლაფდასხმულო, თავნებავ,
დაგამარცხებ და დაგიცხრობ მაგ უშნო ამპარტავნებას!“
..................................................................................................
მეფე მსახურებს ეტყოდა: სასწრაფოდ დესპანს უხმეთო.
შემოიყვანეს დილეგში ღამენათევი, უღმერთო.
უცხო სამოსით შემოსეს შავს მტვერში ამოგანგლილი
და სიამაყით გადასცეს მას საპასუხო გრაგნილი.
გულუხვად დაასაჩუქრეს, სხვას ვის არგუნეს იმდენი,
ფეხმარდი ლაფშა მიართვეს, წავიდა დიდის დიდებით.
მიჰქონდა ოქრო და ვერცხლი, თვლები და მარგალიტები
და ყბაზე დამღა – მხარგრძელის კელაპტრის სიმსხო თითები.

4.

შეკრბა სრულიად სამეფო სპა იმერთა და ამერთა,
ზღვის ფსკერზე ქვიშას, ზეცაში ვარსკვლავებს გადაამეტა.
ერთ ძლიერ ჯარად შეკრული, დაუშლელ-განუფანტავი,
ქართველი მამულიშვილი ნიკოფსით დარუბანდამდი.
ჯარები ოვსთა, ყივჩაღთა, კახთა და ჰერთა გულადთა,
ერთმანეთს დატოლებულნი ფიცვერცხლნაჭამი ძმურადა,
ქართლის, მესხეთის, სომხითის ვაჟები მალხაზ-მალხაზი,
თორელნი, ტაოელები, შავშ-კლარჯები და აფხაზნი,
ფიცხი და მკვირცხლი ლაზები, სვანები ბუმბერაზები
და რაჭა-თაკვერ-არგვეთის მამაცი სუმპერრაზმები
აბორგდნენ, აბობოქარდნენ, როგორც ზვირთები არაქსის,
და მეფის ირგვლივ მოგროვდნენ ვარძიის ციხე-ქალაქში.
მეფემ ფრთებგანათებული სამეფო დროშა გაშალა,
და საქართველოს უძლეველ ჯარს დაულოცა გზა-შარა
თავად კი ლოცვა-კურთხევით ქალაქ ოძრახეს წავიდა,
თავს დაჰნათოდა სულმნათსა მაისის ცა ვარსკვლავითა.

5.

ერთ შესახედად კმაროდა ლაშქარი ომსმიმავალი:
წინ მიუძღოდა სოსლანი – ვაჟკაცი ჰაეროვანი.
სოსლანის გვერდით პირქუში მხარგრძელი განგაცვიფრებდათ.
იქვე ნახავდით შალვას და ივანეს ახალციხელთა.
უკან პორფირით მოსილი მისდევდათ ჯვარისმტვირთველი,
ნება-ნებაზე მიქროდნენ ქართველი ჯარის ზვირთები.
ყველა გულმარიხიანი, ერთიც კი არა ჯაბანი...
ცხენთა და კაცთა სიმრავლით იზნიქებოდა მთა-ბარი.

6.

- სიტყვა და საქმე ერთი მაქვს, ჩვეული არ ვარ ცრუქადილს
ეთქვა რა, თავის მხედრობა წამოეყვანა ნუქარდინს.
ბასიანს იდგა ბანაკად, რიცხვით რამდენი, ვინ იცის?
იდგა და გასალაშქრებლად ემზადებოდა დილისთვის...
დილაც გათენდა და თეთრად კარვებზე დასხდნენ ნისლები.
ჯერ კიდევ სძინავს სულთანსა თავისი დარბაისლებით. –
გალაღებულა უგნური, რა დღე მოელის არა სჯის,
კარვების არემარეში ერთიც არ ფხიზლობს დარაჯი.
ქართველი ჯარის სარდლებმა მარჯვე შემთხვევა იხელთეს
და ცხენოსანი რაზმებით მწყობრად დაიძრნენ იქეთკენ.
ცოტახანს წყნარად ვიდოდნენ, მოკლედ იჭერდნენ აღვირთა
მაგრამ, როდესაც სულთანის ბანაკში კაცი აყვირდა.
წამოდექითო, მხედრებო, სპა დაგვესხაო ურიცხვი, -
სოსლანმა ჯარებს მიჰმართა: - სამშობლო ქვეყნის გულისთვის
ხმალი იშიშვლა, ლაშქარში გადაერია ქვაგული.
ცეცხლს ჰყრიდა ბუნჯგალ-ბუნჯგალსა მისი ფოლადის ფრანგული.
ცალკერძ მხარგრძელმა დასჭექა, ცალკერძ თორელმა დასძახა
და გულმკერდგახურებულნი მტერს მიეხალნენ მხარდამხარ.
წამოიშალა სულთანის ბანაკი ციებ-ცხელებით,
შეირტყეს ისარ-კარპაჭი, შეათამაშეს ცხენები.
შეუზახნეს და შეიბნენ, ომი სად თქმულა ასეთი:
ილეწებოდა ფოლადი უჭედელი და ნაჭედი.
დასცხეს ერთმანეთს ისრები და წაუშინეს წათები.
- ჩაფხუტი ჩამოიწიე, თორემ უომრად წახდები! -
გასძახა ახალციხელმა შალვამ თავის ძმა ივანეს,
როცა სულთანის კაცები გაცოფებულნი მივარდნენ.
მაგრამ ხმლის ორი ელვა – და დაეცნენ მოძალადენი,
სისხლის მდინარემ წაიღო მათი დარ-მუზარადები.
კალთამდე შემოაფხრიწეს შალვას ავაზას ტყავ-კაბა,
როცა ძმის მისაშველებლად ცხენ-კაცთა ტევრი გაკაფა.
ომი გაგრძელდა... გაძნელდა... ფოლადს სცვიოდა ტალები.
ამოიხაფრა ჰაერი ნამსხვრევი შუბის ტარებით.
მოითარეშა სიკვდილმა სიცოცხლის გასაგისები,
ყოველი მხრისკენ აფრინა სისხლით დამთვრალი ისრები.
აგერ შეიბნენ ორ-ორნი ურთერთს ახეთქეს ჰოროლი.
ეგერ ვეფხვივით გაქანდა მხედარი შეურიგალი,
მას ასათიძე გრიგოლი შემოხვდა როგორც გრიგალი,
გულში გაურჭო მახვილი, „ვაჰმე დედაო“, იძახდა,
ცეცხლწაკიდებულ გორაკზე დასტა იბრძოდა ყივჩაღთა.
წამოიშალნენ ტალღებად მძვინვარე სისხლის ღვარები
და გაიტაცეს ცხენდაცხენ ივანე ციხისჯვარელი.
და რა ნახეს, რომ რაინდს გზა და კვალი გაუტიალდა,
აღმართეს იქცევისები მათ თურქთა ჩაფხუტიანთა.
ერთმა ახმახმა შორიდან ისრით გაუპო გმირს წარბი,
მაგრამ მიუხტა ივანე გასაოცარი სისწრაფით
და ისე დაჰკრა კეფაზე ხანჯალი გაუღუნველი,
რომ ტვინი მისი ჰაერში ავარდა, როგორც ღრუბელი,
და მერე, როცა მკლავმარდი წამოეშველა გაგელი,
ერთად ეკვეთნენ უკეთურთ მამულის მოამაგენი.
მუსრეს და მუსრი გაავლეს... მოკლულთა დაგა ჯებირი,
მაინც ვერ გაძღა ბრძოლითა მარჯვენაწარბგაჩეხილი,
ომი გაგრძელდა... გაძნელდა... ჭენებით განახელები,
წინმბრძოლ სპასალარ-სპასპეტთა ყველას მოუკლეს ცხენები,
დაიქვეითეს მაშინვე სხვა დანარჩენმა ვაჟებმა
და სარდლებს გვერდში დაუდგნენ რიგების გასაკაჟებლად.
- ცხენოსანებო, ისმინეთ, ეს მე გიბრძანებთ თვითეულს,
მარცხენა მხრისკენ მობრუნდით, უტიეთ დაქვეითებულს! –
ბრძანა სოსლანმა და ჯარი მოატრიალა მხარმარცხნივ, -
- ქვეითნო, მარჯვნივ სასწრაფოდ, თორემ უომრად დავმარცხდით! -
ხმა მიაწვდინა მხარგრძელმა არევ-დარეულ ქვეითთა,
ჯარი ერთ ხაზზე გაეწყო და ომი ისევ შენივთდა,
ისევ შეიქმნა მტრის თავზე ფხიანი ხმლების ჯახება,
შეშინებულმა სულთანმა იკადრა უკან დახევა,
ისევ მიმართეს სარდლებმა მრავალგზის ნაცად ჯევარდნებს
და ნუქარდინის ლაშქარში ისე გულდაგულ შევარდნენ.
გასკდა მტრის ჯარის სიმრავლე, მტვრის ბუქი დადგა სვეტებად
გაუგონარი რამ იყო უკანასკნელი შეტევა!
ბევრ ვაჟკაცს გადაეფარა წყვდიადი შავი სამარის,
სირცხვილნაჭამმა სულთანმა მოკურცხლა თავის ამალით.
უკან დაედვნენ ქართველნი კაფვით, ხანჯლების კისკასით:
- მეორედ აღარ გაბედოთ შემოჭრა ქართლის ჭიშკარში!

7.

გათავდა ომი თუ არა, ერთად შეგროვდნენ ჯარები
მხრებზე შვენოდათ მშვილდები და შუბლზე ნახანჯლარები,
მკვდრებით მოფენილ მინდორზე სიო არ ჰქროდა არსაით,
მუზარადი და ჩაჩქანი ეყარა რიყის ქვასავით.
ზოგან მოჩანდა მხედარი, ხმლით გაკვეთილი ორადა,
ზოგან დაჭრილი კვნესოდა და სისხლის ღვარი ბოლავდა.
როგორც ტყე შემოდგომისა ფოთლის ყვითელი ფოჩებით,
იდგნენ ხელჩართულ ბრძოლაში ნაალაფარი დროშები.
- მალემსრბოლიო! – მხარგრძელმა მხედრებმა მხარგრძელს შესძახეს
და ერთი ჩვეულთაგანი გაქანდა ოძრახესაკენ.
ჯარის წინ სახელოვანი სარდლობაც გამომზიანდა,
გახსნეს შეკრული თვალ-წარბი, ფარებს დაეყრდნენ ზვიადად.
წინ გადაშლოდათ საკუთარ მარჯვენით ნაპარტახევი,
მზეზე ელავდნენ ლომკაცთა ფოლადის ჩაბალახები.
უცებ სად იყო, სად არა... გაშეშდნენ გაკვირვებითა:
არწივთა გუნდი აფრინდა არაქსის ნაპირებიდან.
ჯერ გაჰკრეს, გაინავარდეს, მზის შუქში გაფერნაირდნენ,
და მერე მსხვილი ჭანგებით მხრებზე დაასხდნენ რაინდებს.
ამირანივით მოჩანდა მუზარადიან ტოლებში
ძლიერად მბრძოლი მებრძოლი, ბატონ-პატრონი ლორესი.
თამარის თანამეცხედრე, თვით მეფე გვირგვინოსანი,
ზერდაგზე იჯდა ბეჭბრტყელი, შიმშეუვალი სოსლანი,
და გაეშალა ლაჟვარდში ისე, ვით ლომის ფაფარი,
გორგასლიანი ალამი – ვაჟკაცთა თავშესაფარი.
ჯარი ძველ ლაშქრულს მღეროდა, ებანებოდა ტყე-ველი
და საქართველო იდგა ვით, გოდოლი შეურყეველი.

1942

ნიკოლოზ ბარათაშვილს

შენი ბადალი იშვიათად დაიბადება,
შენ შთამაგონე პოეზია – ლექსის უნარი,
დავალ, დამყვება გაბადრული შენი ხატება,
ეს – საქართველოს ლაჟვარდივით გაუხუნარი.

შენი სტრიქონი, სააკაძის ხმალივით ბასრი,
წელთა ქროლაში არასოდეს დაიჟანგება,
საუკუნეებს გააღვიძებს მარადი აზრი,
გადაქცეული პოეზიის უკვდავ ჰანგებად.

რამ დამავიწყოს ზეციური ჩანგის ჟღერანი,
ასე მძლავრად რომ შეარხია გული ქართველის,
რამ დამავიწყოს დიდებული შენი „მერანი“,
ქართული ლექსის უკვდავების გამომხატველი.

გადმოგიყვანეთ დიდუბიდან გადმოგასვენეთ,
მთაწმინდის მიწას მივაბარეთ ნეშტი მარადი.
თავზე გევლებით, სიხარულის ცრემლი გასველებს,
ბარათაშვილო, საყვარელო კუბოს კარამდის.

ბრწყინავს ფირუზი, მარგალიტი, ლალი, ალმასი,
შემოდგომური, ქარვისფერი სცვივა ფურცლები
და სდგას ქართული პოეზიის წმინდა პარნასი, -
შენი მთაწმინდა – სამყოფელი ქართულ მუზების.

ბევრი ავიდა ამ მწვერვალზე, ბევრის დაღალა
გზების სიძნელემ, შეეშინდა ლექსის გატანის,
მაგრამ შენებრი არ სწვევია მიწას ჭაღარას,
ბებერ მთაწმინდას არ უნახავს შენი ბადალი.

1939

გალაკტიონს

საქართველოში შენს გარდა მგოსანს
დღეს ქების შაირს არ ვეტყვი, არა,
შენა ხარ ლექსის მეორედ მოსვლა,
და, რომ არ გითხრა, ივარგებს განა?!

ხან ამაყი ხარ, გულანათრთოლი,
ხან კი ბავშვივით ხარ დარცხვენილი,
ხან მოცახცახე ვერხვის ფოთოლი, -
შემოდგომისას ძირს დაცვენილი.

რით გაგაკვირვო? რით გაქო? ბოლოს,
ერთს გეტყვი მარტო შეგირდი შენი:
ჩვენში მგოსანი შენა ხარ მხოლოდ,
რომ სიცოცხლე და ლექსები გშვენის!

1940

ვერიკო ანჯაფარიძეს

სხვა რომ არ იყოს, ჩვენ ამ ლამაზი
ქალების ეშხი დაგვიფარავდა,
თორემ მტრებს ისიც კი შეაშინებს,
ერთხელ ხმამაღლა რომ ვთქვათ – მარაბდა!

მიხარის, როცა სცენაზე გიმზერ,
ანათებ, როგორც ზღაპრული დალი
და როგორც ნისლი უფსკრულის პირზე,
ირხევა შენი ლამაზი ტანი.

ირხევა შენი ლამაზი ტანი
და განა ძალმიძს არ გითვალთვალო,
საქართველოს მზით სახედამწვარო,
ანჯაფარიძის ზვიადო ქალო!

მინდოდა ერთი ნატვრა მენატრა
და სანატრელი ისევ შენა ხარ:
მოვმკდარიყავ და ამ ჩვენს სცენაზე
შენი ქართული ქალი მენახა.

მოვმკვდარიყავ და ქართულ ლეჩაქში
მენახა შენი ქართველი დედი,
დამიბრმავებდა, ვერიკო, მაშინ
შენი მიმქრალი შარავანდედი!

როცა გიყურებ შავ სამოსელში,
ვხედავ – ჩაუცვამს ძაძა ბუნებას.
მე ნუ მომასწროს შენზე ტირილი
და შენი სიტყვის დაძაბუნება!

სხვა რომ არ იყოს, ჩვენ მარტო შენი
და ნატოს ეშხი დაგვიფარავდა,
თორემ მტრებს ისიც კი შეაშინებს,
ერთხელ ხმამაღლა რომ ვთქვათ – მარაბდა!

1940

ივანე ჯავახიშვილისადმი

როცა წარსულის სიღრმისაკენ ეტრატით ხელში
შებრუნდებოდი და შუქს ჰფენდი, როგორც მთოვარე,
მაგონდებოდა მე მშვენება ვახტანგ მეექვსის,
სამეფო კვერთხით სამეუფო ტახტზე მჯდომარე.

როგორც მლოცველი, მზედალეულ ლანდთა მხილველი,
ძველს ქართულს სიტყვას მოუხმობდი, აბატონებდი,
და ნათლდებოდნენ შენს თვალებში გასაკვირვებლად
ქართლის ცხოვრების ფერწასული კაბადონები.

ფოთლისა გვარად ცახცახებდა ფურცელი ძველი,
რომ გაცოცხლება შენს ბაგეთა შიგან ეღირსა:
ხან პატივაყრილ ქრისტეანთა ცრემლები მწველი
და ხან ჭიხვინი გამხეცებულ თემურლენგისა.

ვით ჯადოკაცი, უხსოვარი დროის უბეში
შეიჭრებოდი, რომ იქიდან გამოგეტანა
პერგამენტივით დახვეული ფიქრის ღრუბელი
და შემდეგ მაინც „კი მაგრამა“ გეთქვა ნეტარად.

დახავსებული პალატები ერთხმად ამღერდნენ,
ოდეს უტყვ სულში ჩასწვდათ შენი ხმა უვნებელი,
ნათელო კაცო, სიკვდილის ფრთა ვერ დაგაბნელებს,
შენ საქართველოს ისტორიის ხარ რჯულმდებელი!

ნათელო კაცო, თუმც განხვედი და განისვენე,
შენი ჭაღარა ძველებურად ისევ კაშკაშებს,
ისევ კაშკაშებს და წიგნისკენ უხმობს ისევე
შავულვაშიან და შავგვრემან ქართველ ვაჟკაცებს.

როცა წარსულის სიღრმისაკენ ეტრატით ხელში
შებრუნდებოდი და შუქს ჰფენდი, როგორც მთოვარე,
მაგონდებოდა მე მშვენება ვახტანგ მეექვსის,
სამეფო კვერთხით სამეუფო ტახტზე მჯდომარე.

1941

მანა ორბელიანის სურათზე

შენ, შაოსანო, შავთვალავ, შავ სამარეში გძინავს,
ჯერ კარგად არც კი გამთბარა ჩემო პატარა ცირა.

შენი სახელი დავარქვი, მინდა შენ გგავდეს მარტო,
ერისთვის ქალო, ფიქალო, ადრე დამჭკნარო ვარდო!

მინდა რომ შენებრ ელავდეს და იყოს შენისთანა,
სამშობლოსათვის ღელავდეს სანამ ხედავდეს – მანამ,
მინდა, რომ შენებრ კერავდეს ის საქართველოს ალამს.

პირმოქარგულო ბალიშით, ძვლის ყაისნაღით ხელში...
შენი მარილი გამოჰყვეს, შენი წარბების ეშხი!

შენსავით გაიშრიალოს, ხმელეთი გადალახოს,
ქალობა დაიმკვეხაროს, ცა და ქვეყანამ ნახოს.
მე კი თუნდ მიწა მეყაროს სადმე, თბილისის ახლოს...

შენ, შაოსანო, შავთვალავ, შავი სამარე გფარავს,
ჩემი მანანა აკვანში ხან გაიცინებს, ხან არ,
ია და ვარდი ეტრფიან ეტყვიან იავნანას.

1941

ძველი დღისათვის

ქ. ხ-ს

ო... არ იფიქროთ, რომ ლამაზების
მწვავს სიყვარული ან სიძულვილი:
მე მხოლოდ ძველი დღის დაფასების
და გახსენების მქონდა სურვილი.

და, აი, გუშინ, როცა კარადის
თაროსთან წიგნებს ვეძებდი დილით,
უეცრად ვნახე თქვენი ბარათი,
თქვენსავით მკრთალი და ფერმიხდილი.

- გილოცავ, ძმაო, ბედნიერ მყობადს, -
ჩამჩურჩულებდა ნაზარ წერილი
და მომაგონდა ჩვენი ბავშვობა
აწ გარდასული და გაფრენილი.

ო... არ იფიქროთ, რომ ლამაზების
მწვავს სიყვარული ან სიძულვილი:
მე მხოლოდ ძველი დღის დაფასების
და გახსენების მქონდა სურვილი.

1937

ნუ მათქმევინებ

ისე გავიდა ეს გაზაფხული...
მე ერთი სიტყვაც არ მახსოვს შენი,
მე – სიყვარულით ვარ დაზაფრული,
კიდეც რომ გსურდეს ვეღარ მიშველი.
ისე გავიდა ეს გაზაფხული
მე ერთი სიტყვაც არ მახსოვს შენი.
რა დაგიშავე, მითხარი ბარე,,
რად ამითრთოლე მგზნებარე გული,
რისთვის მომიკალ, რად გამიმწარე
ეს სიჭაბუკე და გაზაფხული.
მე სიყვარული ამიტანც უცებ,
დაგეძებ, დამსდევს ფიქრთა კრებული,
დავიარ, თბილის-ქალაქის ქუჩებს
და დავბრუნდები აცრემლებული.
ვაი, სად გნახო, საით იქნები,
ვიცი გარბიხარ და მემალები,
შენ დაგეძებენ ჩემი ფიქრები
და ამღვრეული ჩემი თვალები.
ჩემთვის ერთია, სადაც იქნები,
ჩემს სიყვარულში დაგაჯერებენ,
შემოგხვდებიან ჩემი ფიქრები
და ჩემს მაგივრად გაგაჩერებენ.
შენ შემომხედავ მწყრალი თვალებით,
გაიცქრიალებ და შებრუნდები;
მე ვნებიანი და ნამთვრალევი,
გეტყვი – აროდეს არ შემძულდები!
ნუ გაფრინდები, ჩემო ოცნებავ,
ნუ გაგიტაცებს თრთოლვა ქალური,
მე შენთვის მინდა ეს საოცრება,
ეს სიჭაბუკე და სიყვარული.
ნუ მათქმევინებ, - ამ გაზაფხულზე:
ნეტავი მიწა მეყაროს გულზე,
ჰოდა, თუ მოხვალ ვარდებით ხელში
(პოეტებს უყვართ ვარდის სურნელი),
ვიმღერებ მუდამ მე შენი ეშხით
და სიყვარულით განუკურნელი.
დავლევთ სიყვარულს, როგორც ტკბილ ღვინოს,
გეტყვი, რაც დამაქვს გულში ფარული,
მერე, წავიდეთ, დავაგვირგვინოთ
ეს სიჭაბუკე და სიყვარული.

1938

ლხინი კახელებთან

მე ჩემი სახლი გამხსენებია
გამხსენებია ყველა კეთილი...
თქვენთან ნადიმში დამთენებია,
არ დავრჩენივლარ გულდაწყვეტილი.

მე განმიცდია მთის იდილია
და საარაკო ლხინი მზიური,
მაგრამ ეს რაღაც უფრო ტკბილია,
უფრო ნაცნობი და მშობლიური.

ჩემს გვარს, უშიშარს და იმედიანს,
არ მოჰკლებია ყურძნის ნაწური,
მაგრამ ეს რაღაც უფრო მეტია,
უფრო სოფლური და ვაჟკაცური.

1938

წარწერა სურათზე

აი, სურათი იმდროინდელი,
როცა ვეტრფოდი მე ჩემს ზემფირას,
როცა ფიქრებით გარემოცული
ვხეტიალობდი შავი ზღვის პირას.
როცა ვტიროდი გულდათუთქული
და ცხელ ცრემლებში ვპოვე გართობა,
რადგან უმიზნოდ და უნაყოფოდ
მიქროდა ჩემი ახალგაზრდობა.

როცა ვნატრობდი უბრალო ხალათს,
დედის ძვირფასი ხელით შეკერილს,
როცა ვიყავი მოუსვენარი
და უმეგობრო კუხელბეკერი!
აი, სურათი, დე, შენთან იყოს
და მაშინ უკეთ გემახსოვრება –
ზანტად განვლილი დღეების შემდეგ
ერთი მართალი კაცის ცხოვრება!

1939

ალბომიდან

რა დამავიწყებს შენს ლამაზ თვალებს,
რამ დამავიწყოს ეს ალუბლები!
იცოდე, როცა სხვას შეიყვარებ,
ამ სიყვარულზე ვესაუბრები.

ვეტყვი თუ როგორ გვიყვარდა ძველად
ჩვენ ტრფიალება წრეგადასული,
თუ როგორ გაქრა ოცნება ყველა
და მოგონებად დარჩა წარსული.
ვეტყვი, თუ როგორ გვიყვარდა გულით
ფიროსმანი და თბილისის ღამე,
ლაჟცარდოვანი მტკვარის დუდუნი
და მარტოობის მკაცრი სიამე.

ვეტყვი: რა მწვავდა, რა სატკივარი,
მაღალ მთებს რისთვის გამოვექეცი,
როგორ გაგანდე, ძვირფასო, ჯავრი
და კაცი ლექსად როგორ ვიქეცი,
ამ შენს სახელზე ბერდანის ტყვიით
როგორ დავკოდე ნადირი მხარში,
რომ არ ვიცოდი მაცდური ტყვილი,
რომ შეშლილივით მიყვარდი მაშინ.

ო... მასაც ვეტყვი, ვეტყვი ყველაფერს,
რა კარგი იყავ და რარიგ ნაზი,
რომ მხოლოდ შენთვის ავაფერადე
ჩემი სიმღერა და მუხამბაზი!

ო... მასაც ვეტყვი, ძვირფასო ცირა,
როგორ გვდევნიდა ბედი ტიალი,
როგორ გვიყვარდა შავი ზღვის პირას,
გასეირნება და ხეტიალი.

როგორ გვათრობდა ტალღების ნანა
და სიყვარულით როგორ ვიწვოდით...
და ეს შარბათზე უტკბესი ხანა
რომ გაქრებოდა, რად არ ვიცოდით?!
ვეტყვი, რა იყო ის გაზაფხული,
როდესაც შეგხვდი და შემიყვარდი,
ოპერის ბაღის სიზმრად ნახული,
აკაკის ძეგლთან გაშლილი ვარდი.
რა დამავიწყებს შენს ლამაზ თვალებს,
რამ დამავიწყოს ეს ალუბლები!
იცოდე, როცა სხვას შეიყვარებ,
ამ სიყვარულზე ვესაუბრები!

1939

სპარსელ ასულს

საღამოს, როცა შუქთა შურდულით
ათინათინდა ვარსკვლავთ ჭავლეთი,
შენ შემეფეთე და ჩამჩურჩულე:
აღმოსავლეთი, აღმოსავლეთი.

საიდან გაჩნდი, საიდან მოდი,
შენი ამბავი გავიგო მინდა.
მე პოეტი ვარ და ქუჩის ლოთი,
შე კი მაისის ვარდივით წმინდა.

რა გინდა ჩემთან, პირველყოფილი
სუნთქვა გათრთოლებს უცხო კაცისა,
თუ სისხლი გხიბლავს კეთილშობილი
რუსთაველის და სააკაძისა?

მე თბილისიდან გაქცევა მსურდა,
შენ კი თბილისში ჩამოხველ, ქალო,
ვინ მოგასწავლა ანთებულ გულთან,
ფერეიდნულო ალმასის თვალო?

საით იყავი, ან ვინ გიყვარდა?
მითხარი რამე, მიამბე რამე!
მერე წავიდეთ, ჩამოვჯდეთ მტკვართან
და გავათეთროთ თბილისის ღამე.

მე – შთაგონებით მთვრალი და ხელი,
გეტყვი, რა იყო ჩვენი წარსული,
შენ მოიღერე ჯეირნის ყელი
და გამაგონე შენი სპარსული.

ლამაზო ხანუმ, სპარსეთის მოხველმ
გულის მურაზი გეპოვა გსურდა,
შენ კი წააწყდი ვიღაცა ოხერს
და მასთან ჰპოვე ერთობა სულთა.

ახლა ერთია ჩემი სურვილი:
თან წამიყვანე მგზავრი გვიანი,
გახელებული ტრფობის წყურვილით
შენზე ოცნებით კაეშნიანი.

ვნახოთ ირანი და თეირანი,
ფერეიდანი, ძველი თავრიზი,
იქ მიმიყვანე მუდამ მტირალი
შენი მიჯნური უცხო დავრიში.

და, როცა, მოვკვდე, სიკვდილი იცან,
უკანასკნელად კვლავ გამახარე...
მოსძებნე ჩემი სამშAობლო მიწა
და დამწვარ გულზე გადამაყარე.

დადგება მაშინ მთვარის საათი,
წუთით ვარსკვლავნიც დაიძინებენ,
ჩვენი რუსთველი, თქვენი საადი
ჩემს სამარესთან იშაირებენ.

მე წამოვდგები, კვლავ აენთება
ცის ლაჟვარდებში ვარსკვლავთ ჭავლეთი,
მე ხელებს გავშლი და შეერთდება
დასავლეთი და აღმოსავლეთი...

1938

ბაბუაჩემი

ის, მისი დღე და წუთისოფელი,
როცა სწყუროდა სულ ღვინოს სვამდა,
იდგა ბუხართან ხელადა სველი
და უღვიძებდა ბაბუას მადას.
ენამზიანი და ზამთრის გულში
ტკბილი ქართულით მოლაპარაკე,
ჰყვებოდა მშვიდად ბუხრის გუგუნში
საბა-სულხანის იგავ-არაკებს.
არ იშორებდა წელზე სატევარს,
ბატონკაცური შვენოდა წვერი,
უყვარდა ლხინში ღამის გათევა –
მოგონებები ძველთაგან-ძველი.
უყვარდა მოხუცს ხმალამოწვდილი
ქართველის ეშხი და სილამაზე,
უყვარდა შვილი და შვილიშვილიც
ამღერებული არწივის ხმაზე.

1938

სოფლისაკენ

ისევ მომინდა ჩემი სოფელი
ხალხურ ლექსებით და საკრავებით,
ეზოში – მწვანე და უშობელი
და მოკუნტრუშე თეთრი კრავები.
ისევ მომინდა ჩემი გალია,
ჩემი ველები და ვენახები,
აღარ მინახავს დიდი ხანია,
გამრდელის თვალებს დავენახევი.
ისევ ვიბრუნე სოფლისკენ პირი,
დიდი ყოფილა ძალა ბუნების,
ცოტა ხანს დავყოფ და მერე თბილისს
ვეწვევი ნედლი სალამურებით.

1939

ლეჩხუმური შემოდგომის სურათები

რტოს მოაშორებს სიმწიფის ბედი,
დაგორდება და ვაზებს ჩაუვლის, -
ბალღებში ყველას გაუსწრებს ერთი,
რომ ხელში იგდოს თურაშაული.
ხორბლის სურნელი ასდით კალოებს,
მზეც ძველებურად არ იკბინება
და უელვარებთ სავსე ტაროებს
ნამით ნაფერი ოქროს კბილები.
მთა მთას გასქერის, მთა მთას გასძახის
სადღაც საყანედ ახოებს ჭრიან
და გაბმულ ყეფას აგებებს ძაღლი
ორღობეებში ურმების ჭრიალს.
ბარაქის თვალი დაიარს სოფლებს,
აღუღუნდება გიტარის სიმი...
დაიხმარებენ ნაცნობ მეზობლებს
და მთელი ღამე არჩევენ სიმინდს.
მოაქვს ცხენისწყალს გლეხკაცის სახლთან
ნარიყალა და მორები ფიჭვის,
ზამთრით ბუხარში გააჩენს ხანძარს,
ოცნებასავით ნელ-ნელა იწვის.
ესმით ვენახში ანთებულ ატმებს
უზარმაზარი საწნახლის ქშენა,
ააქაქანებს სახლის წინ ქათმებს
და ხვამლის მთისკენ მიფრინავს ძერა.

1939

წისქვილი

გათეთრებულა პატარა სხვენი,
ობობა ქსელებს აბამს და ლამბავს,
და სარეკელას მადლიან ენით
წისქვილი ყველა მოსავლის ამბავს.

1939

ბარდნალა

რა კარგი იყო ბარდნალა,
ბარდნალელების ბორანი,
ვარდებიანი ბარდნარი,
ბულბულთა ნაამბორალი.
ჩემი ხორგო და მარანი,
ჩემი ცეცხლი და ღადარი,
სახლის წინ ნაგრიგალარი,
გაფითრებული ჭადარი,
ჩემი კავი და სახნისი,
ჩემი თონე და ბეღელი,
და დედა, დიასახლისი,
ჯან-ღონე გაუტეხელი,
ჩემი პაწია ქოთანი,
დუღილით ნაქოთქოთარი!
რა კარგი იყო ბარდნალა,
როგორი სათაყვანები!
ვარდებიანი ბარდნარი
და გუმარეშის ყანები!
თოხი პირგამოპირული,
გაციებული ბინული...
გახსოვს, ტყეები? ირიბად
ხეზე დაკრული თარჯები...
ვერ დაივიწყებ, ვინც გიყვარს,
შეყვარებული დარჩები...
გახსოვს, ცხენისწყლის ნაპირი,
თევზაობა და აპრილი?
გახსოვს, მაჭრით რომ გავბრუვდით
და ძლივს რომ მივაბიჯებდით,
სახლში რომ ვეღარ დავბრუნდით
მისგან დამთვრალი ბიჭები?
გახსოვს, ღვინიან შემოდექს
აივანზე რომ შემოვდექ?
გახსოვს, აფთარი ზამთარი,
ან გაზაფხული – პირიქით?
გახსოვს, ამტყდარი ავდარი
და სარეწკელას ბილიკი?
გახსოვს, ჩვენ ორნი მარტონი
და ვარდიგორას ხანძარი
და დიდი გუჯუ ბატონი,
თავისი ქამარ-ხანჯალით?
ხან ისე იყო, ხან ასე,
გახსოვს ცაგერის ჭალაზე?
რა კარგი იყო ბარდნალა,
როგორი სათაყვანები!
შენ, მამაჩემო, რად დარდობ,
რამ დაგისველა თვალები?
ან შენ სადა ხარ, დედილო,
რომ ლექსი გამაბედინო?!
რად არ ჭიხვინებს ვეება
ლაფშა, ლაგამის მკვნეტავი?
ჰეი, ბავშვობის დღეებო,
დაბრუნდებოდეთ ნეტავი!
რა კარგი იყო ბარდნალა,
ბარდნალელების ბორანი,
ვარდებიანი ბარდნარი,
ბულბულთა ნაამბორალი!

1940

ცაგერის ბაზრობა

ყოველი მხრიდან შემოდიან ცაგერში ამ დღეს!
ზოგნი ქვეითად, ზოგიერთნი კიდევ ცხენებით.
ბაზრის ბოლოდან სახელგანთქმულ მურის ხიდამდე
გამწკრივდებიან სვანები და ლეჩხუმელები.

სვანის ასულებს მოუხურავთ წითელი ფარჩა,
მათ სხვა ფერებზე უფრო უყვართ ფერი წითელი,
- ერთი ხელადა, მარტო ერთი ხელადა დარჩა,
ჩქარა იყიდეთ ოჯალეში შარშანწინდელი, -

გასძახებს ბაზარს ლეჩხუმელი თავგამეტებით
და უცაბედად გაცოცხლდება მთელი ბაზარი:
- იქით გაიწი, მუშტარს თვალში ნუ ეფეთები!
აქეთ სულგუნი, აქეთ გოგრა უზარმაზარი.

შორით მოსულებს ეშინიათ გაავდარების,
ჩქარობენ, ოხრად რომ არ დარჩეთ ყველა შაური,
ბაზარში დინჯად შემოდიან ჩალვადარები
აბილაურით, ყინულით და თურაშაულით.

- პატარძალმაც კი ვერ მოქსოვოს ასე ლამაზად,
თავს გეფიცები, ვერ იშოვნი უკეთესს, შვილო? –
იფიცებს ერთი და ვარდისფრად ანათებს ბაზარს
წვრილ-წვრილ ჭიქებში საჭაშნიკოდ ჩასხმული ღვინო.

ოქროსფერ სირმით მოსირმული ნაბდის ქუდები
თავზე ახურავთ სვანის ქალებს, ვით სილამაზე,
ყელგამოჭრილი ტახებივით წვანან გუდები,
უქნარობაში აჯავრებენ ბაზრის ზარმაცებს.

- ქლიავის ჩირი, ვაშლის ჩირი და ღორის შაშხი!
- სიმინდიანი, ცერცვიან, თეთრი ბურები!
- იყიდეთ, ხალხო, რას წაიღებთ უკეთესს სახლში?!
- აგერ, მწვანილი, აგერ კიტრი ნამნაპკურები!

აგერ, წრე შეკრეს, შეიმართნენ და გაცხარებით
მყიდველს შეებნენ ახოვანი ნაბდიანები,
წრის შუაგულში თავდახრილი დგანან ხარები
და საცრისხელა წითელ თვალებს აბრიალებენ.

აგერ, დედაკაცს აუცსია წიფხა ხორბალით
და ათზე ნაკლებ გასაყიდად არ ემეტება,
აგერ ვირაცამ გამოაძრო ურემს ხორბალი
და სამჭედლოში შეიტანა შესაკეთებლად.

აგერ, სწონიან ხელმეორედ ერთხელ აწონილს
ყვითელ ხალთებით ორ ბანაკად გაყოფილები,
კოლმეურნენი – ახალ ბაზრის ბატონ-პატრონნი –
იღიმებიან ულვაშებში კმაყოფილებით.

- ერთი ხელადა, მარტო ერთი ხელადა დარჩა! -
კვლავ გაიძახის ლეჩხუმელი თავდავიწყებით,
სვანის ასულებს მოუხურავთ წითელი ფარჩა
და სვანურ ბგერებს ღუღუნებენ როგორც გვრიტები.

ასე ყაყანებს, ასე ბორგავს მთელი ბაზარი,
თითქოს სიძვირეს ემუქრება შფოთის აწევით,
და მურის ციხე გადმოსცქერის ვით ზარბაზანი, -
როგორ დადიან მოედანზე ქონდრის კაცები.

დაბინდებამდე თავს ადგია გრძელი ფარდული
ამდენ მოსავალს, ამდენ ქაქანს, ამდენ გასავალს,
დაღამდება და ცხენისწყალი, როგორც ფანდური,
ჩაიღიღინებს ამ ბაზრობის თავგადასავალს.

1940

ნამკაშაურის წისქვილები

მე მიყვარს თქვენი ხის სასთუმალი,
თქვენი ბორბლების მძლავრი გრიალი,
თქვენი ჭალების ხშირი სტუმარი –
ლურჯა აფხაზურუნაგრიანი;

თქვენი ქაჯები და ალქაჯები
ია-იების თვალთა ბრიალით,
მთვარიანში რომ დაალაჯებენ
ბროწეულისფერ თავსაფრიანნი;

თქვენი სიზმრები, თქვენი ზღაპრები,
ღარის წყალივით გადაგდებული,
და საკალმახე ფიჭვის ლამპრები,
სიყვარულივით განათებული!

თქვენ, წისქვილებო, უნეტარესი
შთაგონებების რომ ხართ სადგური,
თქვენ, გუმარეშის მწვანე ჭალებში
ოცნებებივით რომ ხართ ჩადგმული,

ვერ დამაოკებს დიდი მანძილი,
ლექსო, სადავე მომეც ქარების!
თქვენს გაურანდავ ტახტზე გაზრდილი,
თქვენს სანახავად მოვეჩქარები!

მკლავს ნამკაშური – მინდვრის იმედი,
ფოთლების ნამით ადიდებული
და ცეცხლაპირას ნედლი სიმინდი,
გლეხის ბიჭივით ატირებული;

მკლავს თქვენს გამჭვარტლულ ჭერქვეშ შეკრებილ
სახლიკაცობის გრგვინვა-ბუხუნი,
რომ გადმოლახავს შიშველ ფეხებით
ყანა ცვრიანი და გამუხლული.

მკლავს შევარდენი, ფრენით მოღლილი,
მზის ბრწყინვალებით დაფეთებული
და მეწისქვილე წელში მოხრილი,
სულ ერთიანად გათეთრებული.

მკლავს, მაგრამ დღემდე ვერ მოუკლივარ,
სიყვარული მჭირს განუკურნელი,
მკლავს ჩემი ტკბილი ლეჩხუმის ჰავა, -
ახლადდაფქვილი ხორბლის სურნელი,

თქვენ, წისქვილებო, უნეტარესი
შთაგონებების რომ ხართ სადგური,
თქვენ, გუმარეშის მწვანე ჭალებში
ოცნებებივით რომ ხართ ჩადგმული,

1941

პაპიჩემის ლექსებიდან

პაპა სიკვდილამდე ლექსებს წერდა,
ახალგაზრდობას ეტრფოდა.

მე კაცის შვილი მაშინ ვიყავი,
მაშინ ვიყავი ადამის ძე მე,
როცა ვარდისფერ აღდგომა ღამით
აჩირაღდნებულ ტაძარში შეველ.

შეველ, პირჯვარი გადავისახე,
ხელნი აღვაპყარ და დავიძახე:

- „ღმერთო, მიცოცხლე ჩემი დედ-მამა,
კარგად მიმყოფე ყველა ჩემები!“ -
და ღვთისმშობელის შემოხედვამა
დამაფრქვევინა ცხელი ცრემლები.

მე მაშინ ვიყავ, თორემ ახლა რა,
როცა ცხოვრების მადგას უღელი.
მე მაშინ ვიყავ ბავშვი პატარა,
გაუფურჩქნელი და გაურყვნელი.

1941

სიზმრადნახული

ლაჟვარდი იყო სუფთა და ღია,
მიმზერდა იის ცისფერი თვალი,
მღეროდა ვიღაც და სამაიას
ცეკვავდა სამი უცნობი ქალი.

გადავიარე სინათლის ზღვარი
და უცნაური ვნახე ხატება –
ჯერ არ მინახავს ქვეყნად ამგვარი
გასაოცარი გამოცხადება.

სულიერივით დარბოდნენ ხენი,
ფრინველებს ლხენით ვესროდი ისარს,
მოჰყავდათ ჩემსკენ ფასკუნჯებს ფრენით
პირმშვენიერი მნათობი დღისა.

ისე ბრწყინავდა ვერცხლის ხეხილი,
გაოცდებოდით ფერთამხილველი, -
ოქროს მთა-ბარი და მთაგრეხილი,
გამოცხადება გასაკვირველი!

ოქროს გალიებს, ოქროს ზარებით,
და გალიებში სამოთხის ჩიტებს
ვუმზერდი, ვიდექ ფერნამკრთალები
და გრძნეულივით ვუსმენდი კიდეც.

და მერე, როცა მეტოქემ მთვარის
გადამაფარა სინათლის კალთა, -
უეცრად გაქრა ზმანება მკრთალი,
განათებული ოცნების კართან.

1938

* *
ამ სტრიქონების დამწერს უნახავს
მოხუცი ერთი – სახენათელი,
რომელსაც ბევრჯერ გადაულახავს
ჭაობიანი კოლხიდის ველი.
უნახავს იგი სახენათელი –
სატევარით და შავი ჩოხითა,
ამ მოხუცს უთქვამს ამბავი ძველი,
თუ როგორ გაჩნდა ქვეყნად კოლხიდა:
„იყო წყვდიადი, იყო სიბნელე...
უძლური იყო კარაბადინი,
ნისლი ებურა კოლხიდის ველებს
და ლაქაშებში რბოდა ნადირი,
და ლაქაშებში სრესდა ფრინველებს
ტახი მთებიდან გადმოვარდნილი.
იყო წუხილი და გულსაკლავად
ყრმათა აკვნები ფშანში ეყარა
და, როგორც ყანა გაუმარგლავი,
წუხდა ხალხი და წუხდა ქვეყანა.
მონის უღელში გმინავდა ხალხი,
ხალხის ნაშრომი მიჰქონდა გველებს,
თალხი ებურა ქვაყანას, თალხი...
თალხი ებურა კოლხიდის ველებს.
- მიწას არ ძალუძს ჩვენი დარჩენა!
- მიწა ბერწია და ცოდვით მკვდარი!
წყევლიდა თავის დღეს და გაჩენას
კოლხიდის მკვიდრი და ბინადარი.
სტიროდა ხალხი და ხალხის ცრემლით
იბერებოდა კოლხიდის მიწა,
ცრემლმა გაახმლო უვალი ტევრი
და ხალხის ცრემლი ჭაობად იქცა.
ცრემლმა დახეთქა კოლხიდის მიწა
და დაიარა ცრელმა ტევრები,
ცრემლმა ქვეყანას ნაყოფი მისცა
და ცრემლი ჩადგა ყურძნის მტევნებში.
ცრემლმა ადიდა ცოდვა და მადლი,
მერეხად იქცა ცრემლი – კურცხალი,
მან გააყვითლა მნათობი ბადრ
და აადიდა პონტოს ზღვის წყალი.
პონტოს ზღვის ღელვას სხვა გმირი მოჰყვა,
დაატრიალა გველებში დაშნა,
შეწყდა მშრომელთა ცრემლი და ოხვრა,
მერე კოლხეთის ჭაობი დაშრა,
რადგან ზღვახალხის ცრემლები დაშრა
და ხალხმაც შესძლო მკლავების გაშლა“.

ასე მიამბო მოხუცმა ძველმა
მოგონებები მწარე ოხვრითა,
რომ ხალხის თვალით ნადენმა ცრემლმა
შექმნა ჭაობი – ძველი კოლხიდა.

* *
ნამდვილი ღამე, - კოლხიდის ღამეს,
ჭაობში ფაცხა, ლელი და ძეწნა,
- ღმერთო, გვიშველე, მოგვხედე წამით,
ღმერთო, გაიგე მოკვდავთა ხვეწნა!
ღმერთო, ისმინე ვედრება ჩვენი,
გადაივიწყე ცოდვები ძველი!
ისმინე ჩვენი ძაღლური ყოფის
ამბავი, ზეცის ძლიერო თვალო!
ევედრებოდა ღმერთს ავადმყოფი,
დასიებული და მოყვითალო.
ჩემი პოემის ლომკაცი გმირი
ეთხოვებოდა მომაკვდავ მშობლებს;
ქარს ცად მიჰქონდა ძახილი გმინვით:
- ღმერთო, მოხედე ქვრივსა და ობლებს! -
ღმერთი კი ისე, როგორც ყოველთვის,
სდუმდა, თუ იყო, - იყო უღონო,
კიდევ ვიწამოთ ძლიერება ღვითის?
შეჩვენებულო ძაღლო და ღორო!
შემოიგმინა მოხუცმა მკაცრმა,
აღრჩობდა წლობით ნაგუბი სევდა,
- გადაგვივიწყა ღმერთმაც და კაცმაც
ჩვენი გაზრდილო, ჩამოჯექ კაცთან!
- წყეული იყოს ღმერთიც და კაციც,
ხემაც ნაყოფი არ გამოიღოს,
ყველას უჟმური ჩაუდგეს ტანში
და ყველაფერი წყეული იყოს.
წყეული იყოს, თუ იყოს სადმე
ღმერთი შექმნილი კაცის ენითა
და ეს ქვეყანა აივსოს სადმე
შხამით და გესლით მორიელისა.
დაიხრჩოს გველი, არ დარჩეს ერთიც
და მამაღმერთი, ვით კაცის ბოდვა,
ათი ათასი ურწმუნოს გვერდით
დააღრჩოს ჩვენმა შამმა და ცოდვამ.
- ჩამოხსენ ხატი,
დასწვი და წადი!..
სთქვა ეს და უმალ აეკვიატა
სიკვდილის ბნელი ანთებულ თვალებს
და მიწვა იგი ისე ზვიადად,
როგორც ჭაობში ყვითელი მთვარე,
აენთო გმირი, - ღაწვებსოველი,
ცეცხლს მისცა ხატი – განათლდა ბნელი,
ცეცხლზე იწოდა თვით ღვთისმშობელი,
„ყოვლადძლიერი“ და „ყოვლისმქმნელი“.
- შვილო, ეს რა ჰქენ? – შეჰკივლა დედამ, -
შვილო, სიამევ ჩემი გულისა?
- ღმერთმა გაგვრისხა, გაგრისხა, დედი,
და ერგო რისხვა დაღუპულისა,
- ღმერთო, ო... ღმერთო რომ იყოს, შვილო,
ჩვენც მოგვეხავდა კოლხიდის ხალხსა,
შვილო, მშობლიურ კერაზე ტკბილო,
აქ დარჩი და არ წახვიდე არსად!
ხომ უსმენ ჩემი ძარღვების ცემას?
მე მივიცვლები, იმედო, მალე,
და, საყვარელო ბიჭიკო ჩემო,
აქვე გორაკზე დამასამარე.
მე და მამაშენს გაგვიჭერ ტკბილი
სამარე, ფშანის ლერწამის ღერით
და უბედურნი, ტანჯვით შობილნი
დაგვასამარე შვების სიმღერით.
შვილო, იცოდე არ მიატოვო
ლაქაშიანი კოლხიდის ბაღი,
შვილო, ისმინე, მინდა რომ გთხოვო,
არ დაივიწყო ჩვენი ქოხმახი:
კოლხიდის მიწა – ბერწი, გამხდარი,
შენი მშობლების ცივი სამარე,
იცოდე, გავა მკაცრი ზამთარი
და გაზაფხული დადგება მალე,
არ დაივიწყო მშობელი მიწა,
საყვარელი და ტკბილი ყველაზე,
ლაზის ოჯახი არ გააბილწო
და არ ჩააქრო ცეცხლი კერაზე,
ახლა, თოლიგე, ბიჭო, ჩემო დე...
ჩემო დედიკო, შენ გენაცვალე,
ვიდრე სიკვდილი მოფრინდებოდეს,
დაუხუჭავდეს შენს მშობელს თვალებს,
მითხარ ის ტკბილი სიმღერა მალე,
რომ აელვარებს
მთათა მწვერვალებს.
მითხარ, იმედო ჩემი გულისა,
ჰიმნი კოლხიდის გაზაფხულისა!
- დედ, გაზაფხულო მოვა და მალე
აყვავილდება კოლხიდის ველი.
მზე-ცის თაღიდან გაახელს თვალებს
და მოისპობა ჭაობში გველი.
მზე დაანათებს მაღალ მწვერვალებს,
აჟღურტულდება ფშანში ფრინველი,
დედ, გაზაფხული მოვა და მალე
აყვავილდება კოლხიდის ველი!
„იანვრის შემდეგ მაისი დგება“,
მალე გაიარს მკაცრი ზამთარი,
დედი, ხომ ხედავ, თოვლი რომ დნება?
დედი, ხომ ხედავ, ღმუის აფთარი?
„იანვრის შემდეგ მაისი დგება“
მალე გაიარს მკაცრი ზამთარი!
.......................................................
მღეროდა გმირი მშობლების ფეხთან,
სარკმლიდან სცემდა სინათლე დილის:
ნათელი წყვდიადს უღონოდ შეხვდა,
გამარჯვებული დარჩა სიკვდილი...

* *
ვერ მივატოვე პოემის გმირი –
კვლავ მომეხვივნენ სიტყვები ირგვლივ,
მკლავდა დუმილი გულისგამგმირი,
ახლა, მე თვითონ მოვკალი იგი.
დასტოვა ტკბილი ფაცხა მეგრული,
სამარე დედის, სამარე მამის,
ჩაიდგა გმირმა პოეტის გული,
დაიძმობილა წყვდიადი ღამის,
თავის საშველად...
გაიჭრა ველად,
მაგრამ მშველელი არსად არ სჩანდა,
გმინავდა ხალხი ხუნდზე დაბმული
და აზმორებდა ლაქაშში ზანტად
ველი ველური და უდაბური.
გარბოდა გმირი... ვიღაც ეძახდა –
გაწამებული ცხოვრების გესლით;
„დღე დაიღამე მშობლიურ სახლთან
და არ ჩააქრო კერაზე ცეცხლი!“
ანთებდა ცეცხლს და ცეცხლის ენები
სწვდებოდა ზეცას უნდოს და მუხთალს,
გმირი ბედისგან განახელები
მარტოობას და ობლობას წუხდა,
თუმცა გველებმა ველი მოშხამეს
და მზის ხელები მოიგერიეს,
მაინც ანათებს კოლხიდის ღამეს
ცეცხლი საწყალი კაცი კერიის.
დარბოდა ველზე ველური ქშენით,
მონობისაგან შეიქმნა ხელი,
კაცისშვილსა და კაცის გაჩენილს
გადაავიწყა თავის სახელი.
და შემდეგ, თურმე, ქვეყნად პირველად, -
ამბობს ლეგენდა გასაკვირველი,
კამეჩიც რქენით გაიჭრა ველად
მონობისა და ჩაგვრის მხილველი.
მემატიანის გაბზარულ ხმაში
შემდეგ ამბავსაც გაიგებთ ახალს:
იქცევა თურმე ქვეყანა მაშინ,
როდესაც კამეჩს გაქცეულს ვნახავთ!
მაგრამ კოლხიდის ამ ბნელ ღამეშიც
არ დაქცეულა თურმე ქვეყანა:
მზემ სიყვარულით ნახა კამეჩი,
ღომ ჭაობიდან ამოეყვანა,
მზემ გაანათა ხმელეთის პირი
და სავალალო ამბავი ნახა –
ფშანში ჩაფლული – პოემის გმირი,
და მისი დახსნაც მზემ განიზრახა.
მაგრამ წყვდიადის ურჯულო ხელმა
ისევ დახურა სინათლის წიგნი,
კვლავ გაიმარჯვა ნათელთან ბნელმა
და კვლავ კოშმარი გამეფდა ირგვლივ.
ისევ დაღამდა, მაგრამ ამ ღამით
ისევ შეება ბოროტს კეთილი...
ნათლის და ბნელის ბრძოლის ამბავი
შემდეგ თავშია გამოკვეთილი.

* *
ამ ღამით იძრა კოლხიდის მიწა,
გავარდა მეხი, გამოკრთა ელვა,
ავმა სულებმა გამოიღვიძეს
და ჭინკამ ცხენი შემოაგელვა,
თქვენ თუ გინახავთ ჭინკა სარდალი, -
მამამთავარი ყველა ჭინკების,
მაშინ მეტყვით რომ არის მართალი,
დამერწმუნებით არ გაჯიქდებით.
ცოცხს მიუგავდა ჭინკას პირსახე,
ჩხაოდა, მოძმეს უხმობდა ყველას –
(მორწმუნეებო, გადაისახეთ
პირჯვარი, როგორც იცოდით ძველად!)
ნეტავ, რომ ღმუის, რა ნადირია?
რამ ააბორგა ასე რიონი?
მოდის ჭინკების ესკადრილია
და ბაყაყების ბათალიონი.
და შენ, მკითხველო, ნუ გეშინია,
(თითქოს გაციებს ისე კანკალებ!)
რა ვუყოთ, რომ აქ ასე ხშირია
კოღო, ბაყაყი და ბუზანკალი!
მკითხველო ჩემო, მომყევი ასე,
ნუ შეშინდები აქაურ ბინდით,
წამოდი ჩემთან, მე შენ დაგასწრებ
ბაყაყების და ჭინკების მიტინგს.
........................................................
ხვნეშის ჭაობი შხამით, დურბელით,
უჟმურითა და ციებით სავსე,
ცაზე დაბობღავს შავი ღრუბელი
უზარმაზარი ობობას მსგავსი.
- მოისპოს მათი მოდგმა და ჯიში,
ვინც ჭაობშიაც არ მოგვასვენა,
არ დავინახო ცრემლი და შიში
ჩემო ლაშქარო, დადექი სმენა!
ალიართალი, ბალიართალი,
თქვენი ტყუილი, ჩვენი მართალი!
ხელში მათრახად ეჭირა გველი –
ლაქაშიანი კოლხიდის ველის.